Obesitas: een steeds zwaarder probleem

Het aantal mensen met overgewicht stijgt wereldwijd. Vergeleken met ruim 45 jaar geleden is het aantal te zware mensen op onze aardbol al verdrievoudigd. Maar wanneer ben je nu juist té zwaar? Hoe erg is dat overgewicht? En hoe maak je er komaf mee? Dokters Magali Blockhuys en Bart Gypen van het ZNA Obesitascentrum vertellen er meer over.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt voor een ‘epidemie’ van obesitas in Europa. Hun Obesity Report 2022 schetst dan ook geen fraai beeld – ook niet voor ons land: een goede 59% van de volwassen Belgen kampt met overgewicht en bij onze jeugd is 1 op de 4 minderjarigen te zwaar. “Die cijfers zullen alleen maar toenemen”, voorspelt dr. Bart Gypen, diensthoofd van het ZNA Obesitascentrum. “We zien immers steeds meer overgewicht bij kinderen en adolescenten. Daarom is het belangrijk dat we niet alleen overgewicht behandelen, maar ook focussen op preventie.

Overgewicht of obesitas?

Om te bepalen wanneer er sprake is van een te hoog gewicht, wordt de Body Mass Index (BMI) gebruikt. Die geeft de verhouding tussen je lichaamsgewicht en je lengte weer. “Omdat er maar met 2 parameters – lengte en gewicht – rekening wordt gehouden, zegt die BMI natuurlijk niet alles, maar toch al veel”, vertelt dr. Magali Blockhuys. “Vanaf een BMI van 25 kunnen we spreken van overgewicht, vanaf 30 wordt dat ernstig overgewicht of obesitas. Je lichaam krijgt dan veel meer energie binnen dan het nodig heeft.”

"Mensen met overgewicht voelen zich vaak beperkt: ze kunnen niet het leven leiden dat ze willen en boeten in aan levenskwaliteit”, merkt dr. Gypen op. “Patiënten zetten meestal de stap naar de obesitaskliniek wanneer hun gewicht hun ongemakken bezorgt en hindert in het dagelijkse leven.”

Eigen schuld?

Er bestaan nogal wat vooroordelen over ‘te dikke mensen’ merken ze in het ZNA Obesitascentrum. “Er wordt nog vaak gedacht dat obesitas hun eigen schuld is, omdat ze te veel eten en te weinig bewegen, maar dat is toch iets te kort door de bocht”, aldus dr. Blockhuys. “Ook de sociaal-economische achtergrond, stress, genetische aanleg, omgevingsfactoren … spelen een rol. Bij de meeste obesitaspatiënten is er dan ook niet één aanwijsbare oorzaak, maar gaat het om een combinatie van factoren.”

“Bovendien wordt het ook steeds moeilijker om gezond te eten”, merkt dr. Gypen op. “Er is vandaag een overaanbod aan 'low quality, high calorie'-voeding: ultra-bewerkte producten die vaak veel vet en suiker bevatten, en dus veel calorieën. Ze duiken niet alleen op in onze supermarkten, maar ook in onze scholen en zelfs sportclubs.”

Wat is de impact van overgewicht?

Obesitas kan je leven flink beïnvloeden. Zo wordt bewegen bijvoorbeeld lastiger en heb je minder energie. “Naast lichamelijke klachten worstelen onze patiënten vaak ook met mentale klachten, zoals schaamte of zelfs depressies, of voelen ze zich sociaal geïsoleerd”, schetst dr. Gypen. “Het wordt soms ook moeilijk om hun job goed uit te oefenen, zeker als die fysieke vereisten stelt. Daarom werken wij sinds kort ook samen met het Gespecialiseerd Team Bemiddeling (GTB) aan hun We Go to Work-project, om onze patiënten te helpen re-integreren op de arbeidsmarkt.”

Zwaarlijvigheid brengt ook gezondheidsrisico’s met zich mee. “Zo is er een duidelijke correlatie tussen overgewicht en het metabool syndroom – de medische verzamelnaam voor allerlei problemen met de stofwisseling, zoals een verhoogde cholesterol, hoge bloeddruk of suikerziekte. Obesitas draagt ook bij tot de ontwikkeling en instandhouding van het Obstructief Slaap Apneu Syndroom (OSAS), waarbij er ademstilstanden optreden tijdens het slapen. En het kan ook aanleiding geven tot gewrichtsklachten, kanker en verminderde vruchtbaarheid.

Hoe verlies je gewicht bij obesitas?

Je kunt op 2 manieren gewicht verliezen: door minder te eten en door meer te bewegen. Toch is dit voor mensen met overgewicht niet zo eenvoudig als het misschien wel klinkt. “Enerzijds ben je met een hoog BMI toch erg beperkt in je bewegingen, anderzijds worden vaak de foute keuzes gemaakt”, vertelt dr. Gypen. “Dan gaat men plots aan fitness en cardiotraining doen – wat zwaar is voor de gewrichten en belastend voor het hart – terwijl langdurige inspanningen zoals wandelen of fietsen beter zijn en op termijn ook meer effect hebben.”

Sommigen zijn dan ook al jaren bezig met diëten en bewegen, maar slagen er toch niet in om voldoende gewicht te verliezen. “In dat geval kan een operatie helpen: we verkleinen de maag dan via een gastrectomie, gastroplastie of gastric bypass”, vertelt dr. Gypen.

“Let wel, dat is géén vervanging van het dieet, maar kan het wél gemakkelijker maken om dat dieet aan te vangen en vol te blijven houden.”

“Zo’n operatie mag dan klinken als een ‘gemakkelijkheidsoplossing’, dat is het zeker niet”, onderstreept ook dr. Blockhuys. “Ook na de ingreep is er heel wat doorzettingsvermogen nodig om die switch naar een gezondere levensstijl te maken. Je zal dan wel automatisch minder gaan eten, maar je moet ook beter gaan eten. In die kleinere porties moeten immers alle noodzakelijke voedingsstoffen zitten om tekorten te vermijden.”

Hoe pakken we overgewicht best aan?

Overgewicht aanpakken is een en-en-verhaal. Het ZNA Obesitascentrum zet daarom in op een uitgebalanceerd dieet én bewegingstherapie én levensstijl-aanpassingen. “We bundelen daarvoor verschillende expertises: ons team bestaat uit chirurgen, endocrinologen, psychologen, diëtisten, verpleegkundigen en kinesisten. Die multidisciplinaire werkwijze is nodig om alle uitdagingen en moeilijkheden waarmee de patiënt kampt op de juiste manier aan te pakken”, vertelt dr. Gypen. “Ook binnen onze dienst zorgen we voor een uitgebreid team van chirurgen die alle nodige expertise hebben, zodat er dag en nacht de hoogste zorgkwaliteit geboden kan worden."

Het uiteindelijke doel? Een gezond, stabiel gewicht. “Maar het cijfer dat je daar dan moet opplakken is voor iedereen anders”, weet d. Gypen. “Een twintiger zien we graag met een gezond BMI tussen de 20-25. Bij een zestiger kijken we dan weer eerder naar een gewicht dat comfortabel aanvoelt en de gezondheidsrisico’s doet afnemen. Maar het allerbelangrijkste is het langdurige resultaat. Je moet je gezonde levenspatroon vooral volhouden.”