TENTOONSTELLING 50 JAAR MIDDELHEIM
50 jaar Middelheim: het ziekenhuis van de toekomst door de ogen van architect Renaat Braem
In de zomer van 1945 wordt architect Renaat Braem (1910-2001) betrokken bij een van de eerste grote naoorlogse projecten van de Stad Antwerpen: de bouw van het Medisch Heelkundig Instituut Middelheim. Opdrachtgever is de Commissie voor Openbare Onderstand, voorloper van het OCMW. Braem wordt samen met architecten Alfons Francken en Karel Van Riel belast met de voorstudie van de nieuwbouwplannen. Die zijn erg ambitieus. Passend in de tijdgeest van het door de oorlog vertekende Europa. De samenleving is grondig veranderd. De geneeskunde wordt doorgedreven gespecialiseerd en de ziekenhuispraktijken zijn sterk geëvolueerd. De groeiende gezondheidszorg vraagt schaalvergroting en professionalisering van bedrijfsvoering.
Progressieve ziekenhuisbouw
Het nieuw algemeen ziekenhuis op het hoogste punt van de stad, in de groene Middelheim-site, is bestemd om het best uitgeruste ziekenhuis van Antwerpen te worden. Het moet het verouderde Sint-Elisabethgasthuis vervangen, waarvan sommige delen nog uit de 15e en 16e eeuw dateren. Het ontwerp moet ook een vernieuwend antwoord bieden op de achterhaalde bouwstijl van ronde ziekenpaviljoens uit eind 19e eeuw, zoals toegepast in het destijds grootste gasthuis Stuivenberg.
Het Middelheim-project past binnen een internationale trend van progressieve ziekenhuisbouw waarin het welzijn van de patiënt in balans moet worden gebracht met de organisatie van de zorg. Het ontwerp- en bouwproces is immens complex en neemt een kwarteeuw in beslag. De eerstesteenlegging wordt toegejuicht in 1958. Een jaar later is de ruwbouw voltooid. De officiële inhuldiging vindt uiteindelijk plaats in het najaar van 1970.
Focus van de tentoonstelling: de ontwerpfase
Deze tentoonstelling focust op de bevlogen bijdrage van Braem aan de uitgesponnen ontwerpfases. Een selectie originele tekeningen schetst zijn vermogen als sociaalvoelend architect om vernieuwing en verbeelding met elkaar te verbinden. De intensieve zoektocht naar het vormgeven van het ziekenhuis van de toekomst mondt uit in ongeremde tekeningen. Braem benadrukt de noodzaak van utopie in architectuur als middel om de mens te bevrijden van beklemmende gewoontes. Zijn voorliefde voor de integratie van beeldhouwkunst in symbiose met architectuur wordt zichtbaar in talloze sequenties van sculpturale schetsen. Veerkracht van de kwetsbare mens staat centraal.
Naast zijn bijdrage aan de bouw van het ziekenhuis geeft de architect als raadgever ook vorm aan de collectie van het Middelheimmuseum. Voortbouwend op de beelden en ideeën van Braem gaat ZNA Middelheim met het nabijgelegen museum vanaf 2021 een groeisamenwerking aan.
Meer informatie over de historiek en de context vind je ook in deze tekst van Jo Braeken.
Speciale dank aan
- erfgoedonderzoeker Jo Braeken (Agentschap Onroerend Erfgoed Vlaamse Overheid), erfgenamen Renaat Braem, Wim Luyckx (Collectiebeheer VAi) en Marc Meyvis (FelixArchief).
- het VRT-Beeldarchief voor het videomateriaal